Sym Ernest Teofil Aleksander, pseud. dr Tulski (1893–1950), lekarz weterynarii, biochemik, enzymolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Łódzkiego i Politechniki Gdańskiej.
Ur. 14 VI w Niepołomicach (pow. krakowski), był synem Antoniego (1862–1935), inżyniera leśnika, absolwenta Technische Hochschule w Wiedniu (1886), pracownika dóbr niepołomickich i dóbr w Innsbrucku, plenipotenta ks. Karola Stefana Habsburga w Żywcu, od r. 1928 dyrektora Okręgowej Dyrekcji Lasów Państw. w Białowieży, oraz Julianny (Julii) Anny z domu Seppi (zm. po 1941). Od strony ojca pochodził ze spolonizowanej rodziny szkockiej, która pod koniec XVIII w. osiadła w Galicji. S. miał braci Alfreda Alexandra oraz Igona (zob.).
S. ukończył szkołę powszechną w Innsbrucku, a następnie uczył się w gimnazjum realnym we Lwowie, gdzie w r. 1912 zdał maturę. W l. 1912–14 odbył służbę wojskową w austro-węgierskiej marynarce wojennej w bazie Pula w Chorwacji; po wybuchu pierwszej wojny światowej został przeniesiony w stopniu kanoniera do 6. Dyw. Artylerii Konnej, działającej w Galicji Wschodniej. W r. 1917 rozpoczął studia chemiczne w Szkole Politechnicznej we Lwowie; od r. 1919 pracował równocześnie jako chemik w lwowskiej Fabryce Wód Mineralnych, Stołowych i Leczniczych i Mydła «Zdrowie». Podczas wojny polsko-sowieckiej 1920 r. służył w WP jako starszy kanonier (do r.n.). Następnie studiował od r. 1922 weterynarię w Akad. Med. Weterynaryjnej we Lwowie. W r. 1925 przeniósł się do Warszawy i od 8 II 1926 kontynuował naukę na Uniw. Warsz. w Studium Weterynarii przy Wydz. Lekarskim (przekształconym w r. 1927 w Wydz. Weterynaryjny). W r. 1926 został tam młodszym asystentem u Zygmunta Szymanowskiego w Zakł. Bakteriologii i Higieny; pod jego kierunkiem prowadził badania nad grupami krwi u zwierząt. Równocześnie od 18 XI 1927 kontynuował studia chemiczne na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym. Od t.r. był asystentem (od r. 1928 starszym asystentem) u Stanisława Przyłęckiego w Zakł. Chemii Fizjologicznej Wydz. Lekarskiego; specjalizował się w badaniach biochemicznych, zwłaszcza enzymologii. W artykule Les équilibres chemiques dans les systèmes diastasiques. Résultats experimentaux („Comptes Rendus des Séances de la Société de Biologie et ses Filiales” T. 99: 1928) opisał zmiany rzędowości reakcji i przyczyny różnic w stanach równowagi enzymatycznej. W napisanej wspólnie z Przyłęckim i Wacławem Giedroyciem rozprawie Structure and enzyme reactions. V. a. VI. The systems glucose-enzyme and estercatalyst („Biochemical Journal” T. 22: 1928), określił zmiany równowagi reakcji fermentacji glukozy i estrów przez dodanie atomów węgla. Badając układ «kwas oleinowy, glicerol, woda i lipaza» wykazał, że lipaza gromadzi się na granicy faz «roztwór wodny – kwas oleinowy»; opisał dwuetapowość tego procesu oraz oznaczył szybkość reakcji (Badania nad syntetycznym działaniem lipazy w układzie: kwas oleinowy, gliceryna, woda i lipaza w stanie rozpuszczonym, „Acta Biologiae Experimentalis” T. 6: 1930, po niemiecku w: „Biochemical Journal” T. 24: 1930). W r. 1929 ukończył studia weterynaryjne i 8 X t.r. uzyskał dyplom lekarza weterynarii.
W styczniu 1930 otrzymał S. stypendium Funduszu Kultury Narodowej i wyjechał do Sztokholmu, gdzie w Biokemiska Institutet tamtejszego uniwersytetu specjalizował się w dziedzinie fermentów pod kierunkiem Hansa Eulera. Razem z nim i R. Nilsonem opublikował pracę o rozmieszczeniu kozymazy w tkankach zwierzęcych (Cozymasegehalt verschiedener tierischer Gewebe, „Zeitschr. für physiologische Chemie” Bd. 190: 1930). Od października t.r. do maja 1931 studiował przemiany enzymatyczne w mięśniach szkieletowych w pracowni C. Neuberga w Kaiser-Wilhelm Institut für experimentelle Therapie und Biochemie w Dahlem pod Berlinem, po czym wrócił na uniw. w Sztokholmie, gdzie do końca r. 1931 ponownie prowadził badania z zakresu kataliz nieenzymatycznych. Opublikował w tym okresie pracę o wpływie stężeń czynników podłoża na przesunięcie stanu równowagi reakcji estryfikacji (Kinetic der Esterasewirkung im Vergleich zur Säurenkatalise, „Biochemische Zeitschr.” Bd. 230: 1931), a także opisał powstawanie i przemiany metyloglikosalu w mięśniach zwierząt zmiennocieplnych (Die quantitativen Verhältnisse bei der Bildung und Umwandlung von Methylglyoksal durch Kaltblütermuskulatur, tamże Bd. 233: 1931).
Po powrocie do kraju ukończył S. w r. 1932 studia chemiczne cum eximia laude i 31 V t.r. otrzymał na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym stopień doktora filozofii w zakresie chemii fizjologicznej na podstawie pracy z r. 1930 Badania nad syntetycznym działaniem lipazy…; promotorem przewodu doktorskiego był Kazimierz Białaszewicz. Dn. 30 X 1933 habilitował się na Wydz. Lekarskim na podstawie dorobku naukowego oraz pracy Kataliza kwasowo-zasadowa, a działanie esterazy („Acta Biologiae Experimentalis” T. 7: 1932), w której rozwinął hipotezę mechanizmu katalizy esterazowej. Odtąd prowadził wykłady zlecone na Wydz. Weterynaryjnym i objął tam kierownictwo Zakł. Chemii Ogólnej i Fizjologicznej; po zatwierdzeniu 9 VIII 1934 przez Min. WRiOP jego docentury objął Katedrę Chemii Ogólnej i Fizjologicznej. Kontynuował badania nad właściwościami enzymów; opracował oryginalną metodę syntezy estrów w środowiskach niewodnych (Eine Methode der enzymatischen Estersynthesen, „Enzymologia” [den Haag] T. 1: 1936), rozwinął metodę syntezy enzymatycznej estrów przy zastosowaniu rozpuszczalników organicznych, wykazując zależność ich wpływu na szybkość reakcji od momentu dipolowego rozpuszczalników (Einige enzymatische Estersynthesen, tamże T. 2: 1937, wspólnie z W. Świątkowską), oraz wykazał, że esterazy trzustki i wątroby nastawione są głównie na jednowodorotlenowe i I-rzędowe alkohole alifatyczne (Über die Wirkung der Pankreas und Leberesterase auf mehrwertige Alkohole, Kohlenhydrate und ihre Ester, tamże T. 6: 1939, wspólnie z Przyłęckim). Był też autorem rozdziału Enzymy w podręczniku zredagowanym przez Jakuba Parnasa „Chemia fizjologiczna” (W. 1937 II). W 2. poł. l. trzydziestych prowadził równocześnie badania nad metabolizmem prątków gruźlicy, m.in. wykazał różnice w przemianie węgla i azotu u prątków gruźlicy wrażliwych i opornych na streptomycynę (Stickstoffumsatz der Tuberkulosebacillen, „Acta Biologiae Experimentalis” T. 11: 1937). Skonstruował aparaturę umożliwiającą badanie metabolizmu prątków gruźlicy, a także wprowadził kilka nowych pożywek do ich hodowli. W badaniach tych współpracował z ftyzjatrą Zdzisławem Skibińskim, wicedyrektorem Sanatorium m. stoł. Warszawy w Otwocku, gdzie ok. l. 1938–9 otrzymał dodatkowe zatrudnienie. Był członkiem założycielem powstałego w r. 1937 Polskiego Tow. Fizjologicznego. Przystąpił też do Polskiego Tow. Badań Naukowych nad Gruźlicą. T.r. otrzymał profesurę nadzwycz.
Podczas okupacji niemieckiej mieszkał S. w Warszawie; pracował w Chemiczno-Farmaceutycznych Zakładach Przemysłowo-Handlowych Leona Nasierowskiego (1 III 1940 – 1 IV 1941), a następnie kierował działem chemii Państw. Zakładu Higieny (1 IV 1941 – lipiec 1944). Brał udział w tajnej działalności Polskiego Tow. Fizjologicznego, wygłaszając referaty, m.in. w Prywatnej Zawodowej Szkole dla Pomocniczego Personelu Sanitarnego Jana Zaorskiego i Szpitalu dla chorych zakaźnie przy ul. Chocimskiej 5. Wykładał też na tajnych kompletach Wydz. Farmaceutycznego Uniw. Warsz. W grudniu 1940 wstąpił do ZWZ. Podczas powstania warszawskiego 1944 r. działał pod pseud. dr Tulski w zgrupowaniu AK «Krybar» na Powiślu, m.in. uczestniczył w wyrobie granatów typu «filipinka» w szkole przy ul. Konopczyńskiego (niektórzy biografowie błędnie podają, że kierował pracownią pirotechniczną Armii Ludowej). Za tę działalność został mianowany porucznikiem czasu wojny i odznaczony Krzyżem Walecznych. Po upadku powstania, wywożony 5 X t.r. z ludnością cywilną do Pruszkowa, zbiegł z transportu; ukrywał się w Grodzisku Maz., a od grudnia w Iłży, u swego przyjaciela, Eugeniusza Langera.
Po zakończeniu okupacji niemieckiej wrócił S. do Warszawy i na Wydz. Matematyczno-Przyrodniczym Uniw. Warsz. organizował Katedrę Chemii Nieorganicznej. Już jednak w lutym 1945 przeniósł się do Łodzi, gdzie wszedł w skład pięcioosobowej komisji organizującej Uniw. Łódz., a na jego Wydz. Lekarskim objął Katedrę Chemii Ogólnej i Fizjologicznej. Równocześnie od 1 III t.r. kierował działem chemii łódzkiego Państw. Zakładu Higieny. Dn. 14 II 1946 został mianowany profesorem zwycz. T.r. otrzymał godność członka korespondenta Tow. Naukowego Warszawskiego. Dn. 1 IX został przeniesiony na Katedrę Chemii Ogólnej na Wydz. Chemicznym Politechn. Gdań. Dodatkowo wykładał chemię fizjologiczną na Wydz. Farmaceutycznym tamtejszej Akad. Lek., a także objął kierownictwo Oddz. Biochemii w gdańskim Inst. Medycyny Morskiej i Tropikalnej (w r. 1948 dokonał dla niego zakupu aparatury w Kopenhadze). Kontynuując swe prace przedwojenne, wprowadził oryginalną metodę badania ogólnej przemiany materii i energii prątka gruźlicy oraz procesu oddychania (Przemiana materii prątków gruźlicy. Część doświadczalna, „Med. Doświadczalna i Społ.” T. 25: 1947). Stwierdził brak zdolności fermentacyjnych u zjadliwych prątków gruźlicy typu ludzkiego i bydlęcego, odkrył natomiast duże zdolności fermentacyjne u szczepów BCG oraz udowodnił, że szczepy o różnej zjadliwości cechuje różny metabolizm chemiczny (Metabolizm prątka gruźlicy, W. 1947). Ogółem opublikował samodzielnie i we współautorstwie 45 prac, w większości po francusku, niemiecku i angielsku, w specjalistycznych czasopismach biochemicznych. Jego uczniami byli m.in. profesorowie: Zofia Lassotowa, Stefan Nyrek, Przemysław Szafrański, Jan Szarkowski i Wacław Szybalski.
Na początku r. 1950 wrócił S. do Warszawy, gdzie objął nowo powołaną Katedrę Chemii Ogólnej na Wydz. Lekarskim Akad. Med. oraz kierownictwo Działu Chemii Fizjologicznej Inst. Gruźlicy. Dn. 16 VI t.r. został wybrany na członka korespondenta PAU. Wyróżniono go 29 VII Nagrodą Państw. II st. za prace z zakresu biochemii, ważne dla zwalczania gruźlicy. S. zmarł 25 VIII 1950 w wyniku obrażeń odniesionych w wypadku samochodowym na przedmieściach Warszawy podczas podróży do Gdańska; został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kw. 132–6–18).
S. był dwukrotnie żonaty; od r. 1919 z Marią z Lewińskich, która podczas okupacji niemieckiej była żołnierzem AK (pseud. Stasia) i zginęła 6 IX 1944 w powstaniu warszawskim, a od 2 I 1945 z Janiną Langer (ur. 1918), z którą miał syna Antoniego Jana (ur. 1946), fizyka, profesora w Katedrze Metod Matematycznych Fizyki na Wydz. Fizyki Uniw. Warsz.
Pośmiertnie opublikowano ostatnią pracę S-a Metoda badania metabolizmu biosubstancji umieszczonej na granicy faz ciekłej i gazowej („Acta Physiologica Polonica” T. 1: 1951). W czerwcu 2002 na portalu budynku «Starej Chemii» Politechn. Gdań. wmurowano tablicę poświęconą twórcom Wydz. Chemicznego, m.in. S-owi. Politechn. Gdań. ustanowiła coroczną nagrodę imienia S-a, przyznawaną wyróżniającym się młodym naukowcom.
Brat S-a, Alfred Alexander (1894 lub 1899–1973), żołnierz I Brygady Legionów Polskich (4 IX 1914 – czerwiec 1915), uczestnik obrony Lwowa 1918 r., wojny polsko-ukraińskiej 1919 r. oraz wojny polsko-sowieckiej 1920 r., absolwent konserwatorium lwowskiego (1921), był kompozytorem muzyki poważnej i kapelmistrzem orkiestry WP (od r. 1937), okazjonalnie trudniący się aktorstwem (jako Fred Sym zagrał w r. 1928 postać Zbyszka w filmie „Przeznaczenie” w reż. Janusza Stara); w kampanii wrześniowej 1939 r. walczył w stopniu podporucznika w 32. pp, po czym do marca 1941 przebywał w niewoli niemieckiej (wyreklamowany przez brata, Igona); po wojnie był czynny jako kompozytor muzyki poważnej w Austrii.
Biogramy uczonych pol., Cz. II; Ludzie Akademii Medycznej w Gdańsku, Gd. 2004 II (fot.); Millak, Słown. lekarzy wet. (bibliogr. prac S-a); Nagrody państwowe w latach 1948–1980. Informator, Wr. 1983; PSB (Przyłęcki Stanisław); Poczet członków Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1872–2000, Kr. 2006; Rozwadowski K., Nekropol weterynaryjny warszawski, W. 1992 s. 76–7; Słown. biogr. nauk med., I z. 1; Słown. biologów; Słown. pol. tow. nauk., I; Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, W. 1998 IV (fot.); Wybitni polscy lekarze weterynarii XX wieku w nauce i zawodzie, L. 2005 (fot.); – Brzozowski S., Studia rolnicze, leśne i weterynaryjne Polaków w Wiedniu od XVIII do XX wieku, Wr. 1967 s. 169 (dot. ojca, Antoniego); Dzieje uczelni medycznych w Warszawie w latach 1944–1960, W. 1968; Filipowicz B., O działalności naukowej prof. Syma, „Wiad. Chem.” 1952 z. 1 s. 35–42 (bibliogr. prac S-a); Łyjak Z., Służba weterynaryjna Wojska Polskiego w latach 1936–1956, W. 1989 cz. 1 s. 143; Millak K., Uczelnia weterynaryjna w Warszawie 1840–1965, W. 1965 (fot.); Mozołowski W., Działalność naukowa Ernesta Aleksandra Syma, „Pol. Tyg. Lek.” 1950 nr 47/48 s. 1633–5 (częściowa bibliogr. prac S-a); Politechnika Gdańska 1945–1970. Księga pamiątkowa, Gd. 1970 (fot.); Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki lekarskie, ścisłe, przyrodnicze i o Ziemi, Wr. 1974; Rosłoniec W., Grupa „Krybar” Powiśle 1944, W. 1989; Satora K., Podziemne zbrojownie polskie 1939–1944, W. 2001; Śródka A., Maśliński S., Profesor Ernest Sym, „Med. Dydaktyka. Wych. Kwart. Akad. Med. w W.” T. 15: 1983 nr 3–4 s. 111–15; Z dziejów tajnego nauczania medycyny i farmacji w latach 1939–1945, W. 1977; Zarys dziejów nauk przyrodniczych w Polsce, W. 1983; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Acta Physiologica Polonica” T. 2: 1951 nr 1 (B. Skarżyński, częściowa bibliogr.), „Biul. Państw. Inst. Med. Morskiej i Tropikalnej w Gd.” T. 4: 1952 nr 1 (fot.), „Kur. Warsz.” 1935 nr 123, 124 (dot. ojca, Antoniego), „Med. Wet.” 1954 nr 1 s. 40–2 (S. Nyrek, bibliogr. prac, fot.), „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” R. 43: 1950 s. 216–19 (E. Mikulaszek); – Arch. PAN: Zespół Minerwa; Arch. Uniw. Warsz.: sygn. RP 21799 (teczka osobowa S-a), sygn. RP–5, doktorat; CAW: Karta ewidencyjno-kwalifikacyjna brata S-a, Alfreda (fot.), teczka KZ–9–511; – Informacje i mater. syna, Antoniego z W., m.in. zaświadczenie z r. 1945 płk. Jana Mazurkiewicza «Radosława» o przebiegu służby S-a (prof. Tulskiego) w ZWZ i AK; Informacje dot. brata Alfreda od Bohdana Kozaka ze Lw., Leszka Mazepy z Rzeszowa i Romana Włodka z Kr.
Jan Tropiło
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.